Transformeren naar de toekomst

Hoe ziet de toekomst van transformatie eruit? Met een flinke groep hebben we hier eind september over nagedacht tijdens Thursdaynight Live in Het Nieuwe Instituut.

Een paar jaar geleden was transformatie helemaal hot en werden er duizenden studio’s en appartementen in oude kantoren gerealiseerd. Nu lopen de aantallen flink terug. Maar de verwachting is dat er richting 2023 weer veel gebouwen beschikbaar komen. Kantoorgebouwen moeten dan vanwege nieuwe wetgeving minimaal energielabel C hebben om als kantoor gebruikt te worden. Dit geeft een nieuwe impuls aan de transformatiemarkt.

Hoe kunnen we in de toekomst nog beter transformeren? Wat kunnen we leren van de afgelopen jaren? Het Woningbouwatelier ziet kansen door minder het product en meer de toekomstige bewoners centraal te stellen. Ons idee is om het aanbod van grote leegstaande gebouwen en de individuele vraag van woningzoekenden op een slimme – digitale – manier bij elkaar brengen én bewoners de kans geven hun ideale woning te realiseren.

Inspiratie

Een aantal sprekers namen de zaal mee in hun project of transformatie opgave. Sebastiaan Hameleers van Sustainer Homes liet zien hoe je met parametrisch ontwerpen1 in no-time een lege hal voorziet van een prachtige inbouw op maat, in dit geval een kantoor. De stap om op die manier woningen te realiseren is niet ver weg.

Een hele andere invalshoek kwam van SoZa Den Haag waar 350 statushouders en studenten samenleven in een voormalig ministerie. Dit immense gebouw huisvest daarnaast meerdere bedrijven en er worden activiteiten ontplooid om bewoners wegwijs te maken in de samenleving. Esther Geradts en Misja Andriol vertelden over hoe deze tijdelijke transformatie een opstap vormt voor definitieve herontwikkeling van deze plek, waar uiteindelijk een nieuw gebouw moet komen.

Team MOR (Modulair Office Renovation) van de TU Delft pakte afgelopen september maar liefst 9 prijzen tijdens de Solar Decathlon Europe in Hongarije. Drie teamleden, Khushboo Asrani, Francisco Muñoz en Lawrence Liu, deelden hun ervaringen met de zaal. Een nagebouwd stukje van de Marconitorens uit Rotterdam vormt de basis voor hun concept waarbij op modulaire, zeer duurzame wijze kantoren gerenoveerd en getransformeerd kunnen worden voor flexibel gebruik in de toekomst.

Gerben van Dijk van Woningbouwatelier nam de deelnemers mee in de zoektocht naar de volgende stap in transformatie. Van Ikeakeukenplanner tot Funda in Business. Wat is nodig voor zelfbouw in een oud gebouw?  Architect Gabriel Raúl Peña (PEÑA architecture)  van het Junoblok in Den Haag deelde daarbij zijn ervaringen. Het verkopen van de kavels in oud kantoorgebouw bleek geen probleem. Lastiger was om binnen de grote stapeling van eisen en wensen van verschillende partijen  de realisatie binnen budget uit te voeren.

Lessen voor de toekomst

Voor de toekomst van transformatie zijn we deze avond heel wat wijzer geworden. Vier lessen: 

1. Technisch is er nu al heel veel mogelijk om de gebruiker meer invloed en flexibiliteit te geven. Dankzij technieken als parametrisch ontwerpen en modulaire benadering zijn ook kostenvoordelen te behalen en komt massaal geproduceerd maatwerk binnen handbereik.
2. Tegelijk kwam uit de discussies en gesprekken ook de waarschuwing naar voren om de menselijke maat niet uit het oog te verliezen. Niet alles is met software te vangen. Vraaggericht transformeren kost – ook als je maximaal inzet op digitalisering – veel tijd en begeleiding van kopers. De betrokkenheid van professionals blijft dus nodig. Daarmee ontstaat een relatief duur product en de vraag is wie daarin wil investeren. Zoals vaak ligt een woonvraagstuk niet in de techniek, maar in de sociale en financiële aspecten.
3. Een alternatief is om zodanig modulair te werken dat de inrichting volstrekt variabel is, zowel bij de eerste transformatie als bij noodzakelijke of wenselijke veranderingen. MOR heeft eerste stappen gezet op die weg en probeert zo een brug te slaan tussen meer permanente en tijdelijke functieverandering. Voor toepassing in de markt is verdere ontwikkeling nodig. Ook hier dringt zich de vraag op wat de kosten van gewenste flexibiliteit zijn en of hier een verdienmodel op valt te maken.
4. In tijdelijke situaties, zoals SoZa, kan goedkoop getransformeerd worden doordat concessies gedaan worden of doordat andere woonkwaliteiten belangrijk zijn. Bijvoorbeeld door uit te gaan van gemeenschappelijke woonkamers, keukens en badkamers.. Daarmee ontstaat een heel ander woonproduct dat voorziet in behoefte én in een paar jaar rendabel te maken is.

Deze conclusies brengen ons bij de vraag of het transformatie-experiment van het Woningbouwatelier niet alleen haalbaar is, maar wel een oplossing biedt voor opgaven en woonbehoeften. Binnenkort meer daarover.

1 Parametrisch ontwerpen is het proces waarbij modellen of ontwerpen automatisch worden gegenereerd op basis van parameters zoals maten, materiaaldikte of geometrie. Naast het afwegen van haast eindeloos veel alternatieven voor complexe geometrie en constructies, kunnen hierdoor de consequenties van wijzigingen laat in het ontwerpproces automatisch worden doorgevoerd. Ook kunnen flinke stappen in efficiency worden gezet, als modellen worden gekoppeld aan productie.