Bouwen door de Buurt
‘Mensen maken de stad’: deze stelling is al ruim tien jaar onderdeel van de Almere Principles. Met de pilot Bouwen door de buurt maakt het Woningbouwatelier dit voor het eerst mogelijk in de bestaande stad. Het idee is dat bewoners zelf aan zet zijn, zonder gemeentelijk plan of stedenbouwkundig programma. Dat is uniek in Nederland. Het experiment is erop gericht 15 initiatiefnemers te faciliteren en hiervan te leren.
Wijkbewoners in de lead
Binnen de pilot kunnen mensen in hun eigen wijk plekken aanwijzen waar ze hun huis willen (laten) bouwen. Voor zichzelf, hun directe verwanten of hun vrienden. En op een manier die voorziet in de eigen behoeften. Zo kan een brede schakering aan ideeën en woonwensen gerealiseerd worden, bijvoorbeeld voor ouderen of jongvolwassenen. Bewoners nemen dus zelf het voortouw om te bouwen aan hun eigen stad en toekomst. Hierdoor ontstaat dynamiek in de wijk en kan het sociale weefsel worden versterkt. En door anders naar openbaar gebied te kijken, probeert de pilot stad en natuur op een nieuwe manier te combineren.
Procesinnovatie
Met het experiment Bouwen door de buurt kiest het Woningbouwatelier voor een geheel nieuwe wijze van bouwen, in plaats van een specifiek innovatief ontwerp of gebouwconcept. Voor het eerst in Nederland kunnen wijkbewoners het initiatief nemen om op deze principiële manier in hun eigen buurt te bouwen. Dit past heel goed bij Almere, waar in wijken als in Homeruskwartier en Oosterwold burgers al lang de drijvende kracht zijn. De pilot Bouwen door de buurt is hierop het vervolg en het experiment is helemaal in lijn met de nieuwe Omgevingswet. Bovendien geeft zo’n bouwstroom van onderaf, hoe klein ook, grootse inzichten over een nieuwe manier van ontwikkelen in een stad die steeds diverser wordt. Bij succes kan de aanpak worden uitgerold over alle oudere wijken die aan een impuls toe zijn.
Kruidenwijk als pilotlocatie
De pilot is medio 2021 van start gegaan in Kruidenwijk. Dit is een wijk aan de rand van Almere Centrum die eind jaren tachtig, begin jaren negentig gebouwd is voor families met jonge kinderen. Mensen wonen er fijn en willen er graag blijven. Maar inmiddels past de bevolkingssamenstelling van Kruidenwijk niet meer bij de woningvoorraad. Ook de stedenbouwkundige opzet van de wijk stemt niet meer overeen met de huidige woonwensen. Het Woningbouwatelier zag hier mogelijkheden in. Fijnmazige woningbouw kan ook de monotone functiescheiding doorbreken en de soms enorme tussenruimtes aantrekkelijker maken. Dit sluit aan bij analyses voor verdichten van bestaande, naoorlogse wijken door het College van Rijksadviseurs en KAW architecten.
Bewoners gaan zelf bouwen
De pilot is bedoeld voor een kopgroep van verschillende initiatiefnemers. Het Woningbouwatelier ondersteunt hen bij het hele proces: van het maken van het plan, het aanvragen van de vergunning tot de uitgifte van de grond. Veel is mogelijk, maar bouwen kan niet overal of op elke manier. Bovendien moeten initiatiefnemers zelf de bouwkosten van het huis betalen, daarop zit geen subsidie. Bewoners die hier niet toe in staat zijn, maar wel een goed idee en locatie hebben, koppelt het Woningbouwatelier aan een van de Almeerse woningcorporaties.
Draagvlak en participatie
De pilot geeft ruimte aan initiatieven die passen bij de tijdgeest maar (meestal) nog niet in het bestemmingsplan. Daarbij wordt de lijn van de nieuwe Omgevingswet gevolgd: ‘ja, mits’ in plaats van ‘nee, tenzij’. Ook zijn initiatiefnemers zelf aan zet om buren en andere belanghebbenden in hun plannen mee te nemen. Het Woningbouwatelier helpt hen daarbij met advies en handvatten. Voor de gemeente is het belangrijk dat dit proces zorgvuldig wordt doorlopen, want alleen dan kan toestemming voor de bouw worden gegeven.
Eerste resultaten en lessen
Op voorhand was niet te voorspellen of en hoeveel interesse er in Kruidenwijk zou zijn. Daarom is de buurt eerst uitgenodigd voor een aan aantal gesprekken. Hierop bleek het idee aan te slaan. In de zomer van 2021 zijn diverse bewoners aan de slag gegaan met het uitwerken van hun bouwidee. Vanuit het Woningbouwatelier worden ze begeleid in het maken van een haalbaar en betaalbaar plan. Inmiddels is het eerste initiatief van de pilot Bouwen door de Buurt bekend. Het is een initiatief van acht buurtbewoners die zijn opgegroeid in Kruidenwijk, nog bij hun ouders wonen, in de vrije sector huren of hun bedrijf in de wijk hebben. Het proces in de wijk en binnen de gemeente wordt constant gemonitord om ervan te leren. Als het plan goed valt in de buurt, dan is de volgende stap naar realisatie van de woningen in de loop van 2024.
Bouwen door de buurt in de media
De start van Bouwen door de Buurt is niet onopgemerkt gebleven. Architectenweb en het lokale weekblad Almere Deze Week publiceerden een artikel over de start van het experiment. Omroep Flevoland maakte er een video-item over.