Who Cares
De vergrijzing en het veranderende zorglandschap vragen om een nieuwe kijk op wonen. Dit was in 2017 aanleiding voor de Rijksbouwmeester om samen met Stichting Humanitas en de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving op zoek te gaan naar innovatieve ideeën over wonen en zorg als katalysator voor wijkvernieuwing. Het leidde tot de prijsvraag Who Cares, waar het Woningbouwatelier met stadsdeel Almere Haven bij aansloot. Twee Almeerse initiatieven kwamen als winnaar uit de bus en hebben sindsdien veel in beweging gebracht.
Nieuwe vormen van wonen, zorg en ondersteuning
De woonwensen in Nederland veranderen. Door de vergrijzing stijgt de behoefte aan andere woonvormen, gecombineerd met zorg of ondersteuning vlakbij. Dit vraagt om innovatieve oplossingen. In Almere speelde dit voor het eerst in stadsdeel Almere Haven, dat al een paar jaar sterk vergrijst.
Daarom sluit het Woningbouwatelier in 2016 zich aan bij de prijsvraag Who Cares, een initiatief van Rijksbouwmeester Floris Alkemade, de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en Stichting Humanitas. Deelnemers aan de prijsvraag worden uitgedaagd om te komen met nieuwe ideeën over wonen en zorg als katalysator voor wijkvernieuwing. Het Woningbouwatelier wil zo de meest vernieuwende ideeën voor Almere ophalen en deze vervolgens toepassen in Almere Haven. Behalve Almere doen ook Groningen, Rotterdam en Sittard-Geleen mee aan de prijsvraag.
Twee winnaars in Almere Haven
De prijsvraag begint met een algemene ronde die landelijk 174 inzendingen oplevert. In een tweede ronde krijgen per deelnemende stad vijf teams de kans om hun voorstel uit te diepen. De teams uit Almere Haven werken in de zomerperiode van 2017 hun idee uit tot een plan, samen met 150 bewoners en professionals. Tijdens de Dutch Design Week selecteert de jury twee Almeerse teams als winnaar: Expeditie Haven met de Samenredzame Wijk en BloemkoolBurenbond met het Eigentijds Hof.
Samenredzame wijk
Dit plan is gebaseerd op de kracht van de wijk. Uitgangspunt is wat bewoners zélf kunnen doen om hun wijk – samen met de gemeente en andere spelers – aantrekkelijk en toekomstbestendig te maken. Het concept komt uit de koker van planontwikkelaars De VRBLDNG en ZEEP in samenwerking met o.a. Woonzorg Nederland, Zorggroep Almere en welzijnsorganisatie De Schoor. Onder de naam Expeditie Haven bieden zij een integrale aanpak van het gebied rond woonzorgcentrum De Overloop en scholengemeenschap De Meergronden.
Eigentijds hof
Dit plan koppelt twee vernieuwende concepten aan elkaar: Hedendaagse Hofjes en Burenbond. Een Burenbond is een beproefde methode om burennetwerken te versterken en te verbinden aan het professionele zorgnetwerk. Uit deze Burenbond komt een groep voort die in een coöperatievorm zelf een woonhofje gaat opzetten. Hier is nadrukkelijk ook plaats voor mensen die tijdelijk zorg nodig hebben, omdat een Carebnb deel uitmaakt van het hofje. In deze woning kunnen bewoners tijdelijk opgevangen worden en krijgen ze hulp en ondersteuning, waardoor ze niet meteen naar een zorginstelling hoeven. Het prijsvraagontwerp is gemaakt door bureau SLA in samenwerking met enkele experts en partijen op gebied van inclusieve wijken en voorzieningen.
Op weg naar een pilot
Bij de prijsuitreiking belooft de Almeerse wethouder Wonen zich hard te maken voor realisatie in de stad. Het streven is om nieuwe vormen van wonen, zorg en ondersteuning via één of twee pilots naar regulier beleid te brengen. Daarbij is het de kunst om de innovatie te behouden, maar de plannen ook te laten passen in de kaders van de gemeente Almere. Met dit doel neemt het Woningbouwatelier vanaf 2018 de twee winnende teams onder haar hoede. Met bijdragen van de gemeente en Woonzorg Nederland worden de ideeën organisatorisch en financieel nader uitgewerkt en beoordeeld. Hierop volgt een nieuwe steunbetuiging, maar er is ook nog huiswerk te doen. Zowel voor de beide teams als de gemeente Almere.
Plek in visie Almere Haven
Het team van Expeditie Haven wordt gevraagd hun brede visie op de wijk te vertalen in concrete voorstellen. Als eerste locatie wordt woonzorgcentrum De Overloop aangewezen. Nu het aankomt op uitvoering, blijkt er verschil van inzicht over de waarde van het concept en de inzet van partijen in de praktijk. Het Woningbouwatelier begeleidt in 2019 diverse gesprekken tussen de conceptontwikkelaars en de betrokkenen rondom het gebouw. Maar het team komt niet nader tot elkaar en uiteindelijk wordt de inzet voor deze prijsvraagwinnaar beëindigd. Het gedachtengoed en de ontstane samenwerkingen gaan echter niet verloren. Zo is de Samenredzame Wijk onderdeel van de Visie 2040 voor Almere Haven. Ook spannen diverse spelers zich actief in voor meer verbinding met de buurt.
Ruimte maken in knellende kaders
Het team van Eigentijds Hof krijgt in de uitwerking versterking van Dubbel-L buurtontwikkelaars. Dat komt van pas in de complexe, langdurige discussie over de businesscase die volgt. In de loop van 2019 blijkt dat het plan niet te realiseren is binnen de reguliere kaders voor grondprijzen en gebiedsontwikkeling van de gemeente Almere. Omdat de gemeente het initiatief van grote waarde acht voor Almere Haven, geven de betrokken wethouders begin 2020 toestemming de grenzen van het beleid op te zoeken. Hierop wordt onder regie van het Woningbouwatelier, bij wijze van proef, een verruimd kader opgesteld voor een maatschappelijke grondprijs. Een wooncoöperatie functioneert daarbij als ontwikkelaar en eigenaar van het vastgoed.
De binnenhaven op weg naar realisatie
Onder de nieuwe naam De Binnenhaven werken de initiatiefnemers van Eigentijds Hof vanaf medio 2020 aan hun definitieve plan en ontwerp. Dit doen ze steeds meer samen met toekomstige bewoners. Mede dankzij het Woningbouwatelier is met geïnteresseerde Havenaren een proces van community building doorlopen en is de wooncoöperatie officieel opgericht. Hiermee is ook De Binnenhaven inmiddels onderdeel van de visie voor de stedelijke vernieuwing van Almere Haven. De ontwikkelingen worden niet alleen in Almere met belangstelling gevolgd, maar ook buiten de stad.
Een belangrijke formele mijlpaal was het feit dat de gemeenteraad in september 2022 unaniem enthousiast reageerde op de ideeën en de opdracht gaf deze uit te werken, wetende dat dit geen positief financieel eindresultaat zou opleveren voor de gemeente. De maatschappelijke waarde gaf de doorslag. Sinds dat raadsbesluit werkt de gemeente aan een Ontwikkelplan voor de locatie Stadswerfpark en is vereniging De Binnenhaven -Didam-gerelateerde publicatie voorbehouden- straks de beoogde afnemer van de grond.
De lessen en ervaringen van Who Cares werden in 2022 opgetekend op verzoek van de raad en delen we in dit blogartikel.
Who Cares community of practice
Vanaf 2018 krijgt de prijsvraag Who Cares ook vanuit de Rijksbouwmeester een vervolg. De Who Cares community of practice zet zich, met steun van de ministeries van BZK en VWS, in voor de implementatie van de prijsvraagontwerpen. Hiermee wil Who Cares een inspiratiebron zijn voor de ontwikkeling van nieuwe vormen van wonen en zorg.
Who Cares community of practice is een netwerk van ontwerpers, professionals in wonen en zorg, bewoners en overheidsvertegenwoordigers van het Rijk en gemeenten, die werken aan nieuwe vormen van wonen en zorg als katalysator van wijkvernieuwing. Who Cares community of practice zoekt toepassingsmogelijkheden voor innovatieve vormen van wonen en zorg en onderzoekt knelpunten en oplossingen in de implementatie hiervan. Het Woningbouwatelier sluit hier met De Binnenhaven actief op aan. Lees hier over de Who Cares community of practice.
Waarom in Almere Haven?
Almere Haven is een ideale locatie voor dit experiment. Veertig jaar geleden vestigden de eerste bewoners zich in dit stadsdeel, in een tijd dat de verzorgingsstaat nog in volle bloei was. Wie destijds ziek, revaliderend of oud was, ging naar een instelling of tehuis.
Vandaag de dag is dat allang niet meer zo. Mensen moeten de zorg tegenwoordig veel meer thuis organiseren. Dat is niet alleen de wens van de overheid, de meeste mensen willen zelf ook graag zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Dat kan echter alleen als woningen en wijken daarop ingericht zijn. Daarvoor zijn aanpassingen noodzakelijk; nieuwe vormen van wonen en zorg.
De actuele vragen rondom wonen en zorg zijn in Almere Haven het meest urgent. De eerste bewoners van destijds zijn de ouderen van vandaag. Voor hen én voor de generaties na hen willen wij het wonen in Almere toekomstbestendig maken. Daar zet het Woningbouwatelier zich met dit experiment dan ook actief voor in.